علائم كمبود و سمیّت عناصر میکرو در گیاه
كمبود و سميت عناصر كم مصرف (میکرو) در خاكهاي مختلف دنيا وجود دارد . علائم كمبود عناصر كم نياز شامل رنگ¬هاي غيرعادی، شكل و اندازه غيرعادی بافتهاي گياه و كاهش سرعت فتوسنتز در برگ ميباشد. علائم اختصاصي كمبود درتمام قسمتهاي گياه ظاهر مي شود اما معمولاًً تغيير رنگ برگ ها زودترظاهر مي شود. علائم كمبود عناصر آهن، بر، منگنز، روي و موليبدن كه در گياه تحرك كمي دارند ابتدا در برگ هاي بالايي يا نوك برگ ها ظاهر مي شود. علائم كمبود و سميت ممكن است با علائم خشكي، بيماري ، حشرات و خسارات ديگر اشتباه شود. تشخيص علائم نياز به تجربه و تجزیه دارد.
كودهاي عناصر كم نياز
منابع عناصركم مصرف ممكن است معدني، كلاتهاي ساخته شده و يا كمپلكسهاي آلي طبيعي باشد.كاربرد عناصر كم مصرف در خاك ميتواند قبل از كاشت به صورت نواري، پخش در سطح خاك آبیاری يا به صورت محلول پاشی گياهان درطول رشد رويشي به كار رود.
كاربرد به صورت محلول پاشی براي برطرف كردن سريع كمبود شديد عناصر غذايي كم نياز در مراحل اوليه بروز کمبود استفاده مي شود و موقتاً مشكل را برطرف مي كند .كاربرد عناصر كم نياز به صورت محلول پاشی داراي اشكالاتي است. اين اشكالات شامل:
1- سرعت نفوذ كم در برگ هاي ضخيم
2- شسته شدن از سطح برگ به وسيله بارندگي
3- خشك شدن سريع محلول اسپري شده
4- انتقال محدود از محل جذب شده به قسمت هاي ديگر گياه
5- محدوديت مقدار استفاده شده كه غالباً كمتر از نياز گياه است
6- سوختن و صدمه ديدن برگ ها و میوهها
توجه: برای رفع این اشکلات ضروری است از فرآورده‌های خاص برای محلول پاشی و با غلظت مناسب معمولاً 1تا2 در هزار استفاده شود. محلول پاشی در ساعات اولیه صبح یا غروب و در دمای پایین تر از 25° C انجام پذیرد.
آهن
كمبود آهن مشكل جهاني است و در تعدادي از محصولات وجود دارد. كمبود آهن نه تنها به دليل كمبود آهن درخاك، بلكه به دليل عوامل گياهي و خاكي است كه برآهن قابل استفاده تأثير دارند.
در بيشتر خاكها غلظت آهن كل محلول در ريزوسفر غالباً كمتر از مقدار مورد نياز براي رشد گياه است. زردي ناشي ازكمبود آهن مشكل جهاني است و مشكل اصلي در گياهان رشد كرده در خاكهاي آهكي يا قليايي به دليل بالابودن واكنش خاك و كم بودن آهن قابل استفاده است. یون بيكربنات، نيترات و عوامل محيطي بر كمبود آهن در گياهان تأثير دارند . كمبود آهن به دليل جلوگيري از ساخته شدن كلروفيل باعث زردي برگ هاي جوان مي شود. گياهاني كه معمولاًًدچار كمبود آهن مي شوند سيب، به، هلو، مركبات، انگور، سويا وگندم مي باشند.
علائم كمبود آهن و منيزيم تا حدودي شبيه به هم هستند، زيرا هر دو کمبود با عدم ساخت كلروفيل مشخص ميشوند. ولي علامت كمبود آهن برخلاف كمبود منيزيم هميشه از برگ هاي جوانتر شروع ميشود . در اغلب گونه‌ها زردي در بين رگبرگها است و رگبرگ‌هاي سبز تيره در زمينه اي به رنگ روشن به چشم مي خورند. در گياهان با كمبود شديد آهن، جوان ترين برگ ها ممكن است كاملاً سفيد و عاري از كلروفيل شوند.
سميت آهن مشكل جدي در توليد محصول در خاكهاي ماندابي ميباشد. سميت آهن دومين عامل محدود كننده محصول در بر نجزارها ميباشد. حد بحراني سميت آهن در برگها 500 ppm (پانصد قسمت در میلیون) ميباشد و به عوامل ديگر از جمله مقدار عناصر غذايي ديگر بستگي دارد. علائم سميت آهن ظهور نقاط قهوهاي بسيار كوچك برروي برگ ميباشد كه به رنگ قهوهاي يكنواخت تبديل ميشود.
روی
كمبود روي در گياهان به صورت گستردهاي در جهان وجود دارد. افزايش pH در اثر آهك دادن به خاک قابليت جذب روي را كاهش ميدهد. مقدار بالاي رس و فسفر و دماي كم خاك كمبود روي را تشديد ميكند. كمبود روي در خاكهاي اسيدي هوا ديده و يا خاكهاي آهكي وجود دارد.
آشكارترين نشانه هاي كمبود روي در دو لپه‌اي‌ها، متوقف شدن رشد به علت كاهش فاصله ميان گرهها و كاهش بسيار زياد در اندازه برگها ميباشد. در شرايط شديد كمبود روي، قسمتهاي انتهايي ساقه‌ها ميميرند. اين نشانه‌ها اغلب با بروز زردي برگ است. در غلات نظير سورگوم، نوارهاي زرد رنگ در راستاي رگبرگ اصلي و لكه‌هاي قرمز در برگها ديده ميشود. حساسيت گونه‌هاي گياهي به كمبود روي متفاوت است. گياهان ذرت، كتان و سيب نسبت به كمبود روي حساسيت بيشتري دارند. برعكس گندم، يونجه و لوبيا حساسيت كمتري نسبت به كمبود روي دارد.
مس
كمبود مس غالباً در گياهان رشد كرده در خاك هاي با مقدار كم مس (خاك هاي شني با شستشوي زياد) و خاك هايي با مقدار زيادي ماده آلي وجود دارد. حساسيت گونه هاي گياهي به كمبود مس متفاوت مي باشد. گندم، جو و اسفناج ازگياهان حساس، درحالي كه لوبيا حساسيت كمتري دارند.
در درختان ميوه علائم كمبود مس، رشد كم، پيچيدگي برگ هاي جوان، قهوهاي شدن و از بين رفتن مريستم انتهايي و بيرنگ شدن برگهاي جوان و يا سر شاخه ميري تابستاني مي باشد. در غلات كمبود ابتدا در نوك برگ ها در مرحله پنجه زدن ظاهرمي شود. هر چند ممكن است در موارد شديد حتي زودتر از اين زمان مشخص شود. برگها باريك و پيچيده و نوك آنها سفيد و رشد ميانگره ها كاهش مي يابد. در شرايط كمبود شديد خوشه تشكيل نمي شود. خصوصيت بارز كمبود مس در غلات علفي شدن گياه با برگ هاي سفيد پيچيده و كاهش در تشكيل خوشه است . اگر كمبود مس كمتر باشد ممكن است خوشه تشكيل شود ولي خوشه ها كاملاً رشد نمي كند و بخشي از آن ها عقيم خواهند ماند. در غلات افزايش ميزان پنجه زني و توليد ساقه هاي فرعي در دو لپه اي ها از نشانه ها ي ثانوي كمبود مس است كه به دليل از ميان رفتن نقش مريستم انتهايي به وجودمي آيد. پژمردگي برگ هاي جوان نيز از علايم كمبود مس است.
منگنز
در گياهانی که در خاك هاي آلي، آهكي، قليايي، خاك هاي كمي اسيدي و خاك هاي شني رشد می کنند، كمبود منگنز وجود دارد. آهك دادن خاك هاي اسيدي مي تواند ايجاد كمبود منگنز كند . گونه هاي گياهي و ارقام مختلف حساسيت هاي متفاوتي به كمبود منگنز دارند. به عنوان مثال يونجه، گندم، سيب، گيلاس، مركبات و چغندرقند حساس درصورتي كه ذرت و جو به كمبود منگنز حساس نيستند.
علائم كمبود منگنز شبيه كمبود منيزيم است . زيرا در هر دو مورد زردي بين برگ ها پديد مي آيد ولي برخلاف كمبودمنيزيم ، نشانه هاي كمبود منگنز نخست دربرگ هاي جوان تر ظاهر مي شود. كمبود منگنز در دو لپه اي ها اغلب با نقاط كوچك زردرنگ روي برگ ها مشخص مي شوند. درصورتي كه در غلات لكه هاي خاكستري مايل به سبز در برگ هاي پايين در پايه برگ ها علامت كمبود منگنز است . اين عارضه لكه خاكستري ناميده مي شود. در حبوبات نشانه هاي كمبود منگنز بر روي لپه ها به نام لكه باتلاقي و در لوبيا به نام بذر شكاف دار مي باشد كه شامل ازميان رفتن رنگ، شكاف خوردن و بدشكلي دانه ها مي باشد .
احتمالاً در جهان سميت منگنز مشكل حادتري نسبت به كمبود منگنز مي باشد. مقاومت گياهان نسبت به سميت منگنزتحت تأثير ژنوتيپ گياهي، غلظت سيليسيم در خاك، دما، شدت نور و عمر برگ بستگي دارد . شرايطي كه باعث بالابردن مقدار منگنز در محلول خاك مي شود، مقادير بالاي منگنز كل، pH كمتر از 5/5، مقدار بالاي منگنز محلول نسبت به كلسيم، احيا منگنز در شرايط احيايي، تراكم خاك و زيادي آب در اثر آبياري و بارندگي مي باشد. نشانه‌هاي سميت منگنز ظهور لكه هاي قهوهاي بر روي برگ هاي بالغ ميباشد. اين علائم همراه با تغيير شكل برگ هاي جوان ميباشد كه مشابه علامت كمبود كلسيم است. از ديگر علائم سميت منگنز افزايش در توليد شاخه‌هاي فرعي است.
بُر
كمبود بُر در گیاهان رشد كرده در خاكهاي خشك و نيمه خشك و خاكهاي آهكي با بارندگي زياد ، خاكهاي اسيدي با بافت سبك و خاك هاي با موادآلي كم معمول است . در خاك‌هايي كه مقدار زيادي كمپوست شهري، لجن وکود زیستی دريافت كرده اند، بُر جمع میشود كه ميتواند ايجاد سميت كند . سميت بُر در محصولاتي كه با آب حاوي مقدار بالاي بُر آبياري ميشوند به وجود مي آيد. غلظت بحراني سميت و كمبود بُر كم مي باشد. نشانه هاي كمبود بُر را در جوانه‌هاي انتهايي يا جوان ترين برگ ها مي‌توان ديد، كه غالباً رنگ خود را از دست مي دهند و ممكن است از بين بروند. ميان گرهها كوتاه تر هستند و به گياه ظاهر بوته مانند مي دهند. در كمبود شديدتر زردي ميان رگبرگ‌هاي برگهاي بالغ و بدشكل شدن برگ ها ممكن است به وجود آيد . افزايش در قطر دمبرگ ها و ساقه ها معمول است . ريزش جوانه ها، گل ها و ميوه هاي در حال رشد نيز از نشانه هاي آشكار كمبود بُر است . علامت كمبود بُر در كرفس ترك خوردگي ساقه ميباشد. در اثر كمبود بُر سوختگي نوك برگ آشكار مي شود. در ريشه‌هاي ذخيره اي كرفس و چغندر قند نكروز بخش هاي در حال رشد باعث پوسيدگي دروني ميشود. در ميوه‌هاي با كمبود بُر نه تنها سرعت رشد كم ميشود، بلكه به دليل بدشكلي در سيب (چوب پنبه اي شدن درون ميوه سيب) و يا به وسيله كاهش نسبت گوشت ميوه به پوست (در مركبات)كيفيت محصول كاهش مي‌يابد. علامت عمومی (شاخص) سميت بُر در برگهاي بالغ زرد شدن نوك يا حاشيه برگها يا هر دو و سوختگي برگ ميباشد.